جغرافیای آبها

جغرافیای آبها

آب به عنوان یکی از عوامل طبیعی در جغرافیا است.

اهمیت حیاتی آب برای انسان وسایر موجودات موضوعی نیست که نیاز به شرح وبیان آن باشد.اما در هر مکان آب ارزش و اهمیت یکسان ندارد و تأثیر آن در چشم انداز نواحی جغرافیایی مختلف به یک درجه نیست .زیرا آب در سطح کره زمین بطور ناموزون وبه اشکال مختلف(دریا،دریاچه،رودخانه و...)پراکنده است ودر هر مکان در رابطه با عوامل دیگر ویژگیهای متفاوت دارد.

از طرفی دیگر وقتی پهنه اقیانوسها موضوع بحث است آب دیگر به عنوان یکی از عوامل محیط مطرح نیست بلکه خود محیط است که بایستی نقش سایر عوامل وپدیده ها درآن مورد بحث وبررسی قرار گیرد.

دنیای اقیانوسها

اقیانوسها و دریاها مجموعه واحدی تشکیل می دهند که به دنیای اقیانوسها موسوم است.

دنیای اقیانوسها بیش از دو سوم سطح زمین را پوشانده وشامل  % 94  درصد تمام آبهای سیاره زمین می باشد  آب این پهنه وسیع از نظرویژگیهای فیزیکی و شمیایی نیز با آبهایی که در سطح قاره ها جا گرفته متفاوت است بر این اساس این اختلافات می توان آبهای سطح زمین را به آبهای اقیانوسی وآبهای قاره ای تقسیم کرد.

آب موجود در سیاره زمین

اگر بر آمدگی قاره ها و فرو رفتگی حوزهای اقیانوسی یک نواختی سطح کره زمین را به هم نمی زد آبهای موجود تمام سطح این سیاره را به صورت پوسته ای به ضخامت ( k.m 3) می پوشاند.

در حال حاضر  % 8/70  در صد سطح زمین را اقیانوسها و دریاها اشکال کرده است مقدار آبی که در این پهنه وسیع جمع شده است کمی بیش از  m3 1370 (کیلو مترمکعب) می باشد.

آب اقیانوسها و دریاها به هم پیوسته ویک پارچه می باشنداز این رو مجموعه آنها به دنیای اقیا نوسی موسوم است.مقدارآب موجود در سطح ولایه های مجاور قارها که شامل (دریاچه،رود خانه ها وآبهای زیر زمینی می باشد و در مقایسه با آب دنیای اقانوس خیلی ناچیز می باشد.آب دریاچه های سطح زمین در مجموع   K.m3  (230 هزار کیلو متر مکعب ) و آبی که هر لحظه در اقیانوس ها وجود دارد    K.m3  1200( کیلو متر مکعب) محاسبه شده است.حجم آب یخچالهای قاره ای و کوهستانی مطابق جدید ترین محا سبات حدود   K.m3   240 میلیون تخمین زده شده است.                                                                                                                                                       در مورد حجم آبهای آزاد زیرزمینی ارقام خیلی تقریبی است مجموع آبهای موجود تا عمق (K.m 16) قسمت بالای پوسته زمین در حدود  (K.m3 200 میلیون) تخمین زده شده است که نزدیک به (  60 k.m³میلیون) آن تا عمق K.m  5  سطح زمین قرار گرفته است و در شرایط فعلی قابل دسترسی می باشد.                                                                              

*آبهای زیر زمینی فقط در لایه های سطحی تا عمق ( 800 متر) بطور طبیعی تعویض می شود مه در این قسمت از پوسته زمین که به منطقه فعال موسوم است حدود  4 K.m3میلیون آب وجود دارد علاوه بر مقادیر فوق مقدار آب به صورت رطوبت در خاک ومقداری هم به شکل بخاردر اتمسفر کره زمین وجود دارد که حجم آنها به ترتیب قریب 83 هزار و14 هزار کیلو متر مکعب آب می باشد.                                                                                                                                     مجموعه آبهای زمین را که درسه شکل جامد،مایع(آب) و بخار آب در سطح ولایه های بالایی پوسته قرار گرفته است کره آب می نامند.                                                            آب قابل دسترسی در کره آب

آب	حجم به هزار مترمکعب k.m3	%   در صد کل
اقیانوسها ودریاها		93/93
آبهای زیر زمینی قابل       .         دسترسی		11/4
آبهای زیر زمینی در منطقه              .           فعال		27 /0
یخچالها		65/1
دریاچه ها		064/0
رطوبت خاک		055/0
بخار آب در هوا		001/
رود خانه ها		1

                                             جدول ش-1                           %100

                                                                                                                             اگرچه آب موجو وقابل دسترسی در قاره ها در مقا یسه با آب و دنیای اقیانوسها خیلی نا چیز به نظر می رسد ولی از نظر نقش اساسی که در زندکی جانداران روی زمین روی خشکی ها دارد دارای اهمیت بخصوص می باشد بین آبهای قاره ای وآبهای اقیانوسی نه تنها از لحاظ مکان وکمیت بلکه بیشتر از نظر ویژگیهای فیزیکی وشمیایی (کیفیت) اختلاف وجود دارد ولی با وجود این تفاوتها تمامی آبهای کره زمین در اصل یکی بوده واختلاف موجود به علت شرایط محلی است.                                                                                                              هر سال حدود   K.m³ 448000   آب از سطح دریاها و اقیانوسها ودر حدود  K.m³ 72000 از سطح خشکیها بوسیله تبخیر به اتمسفر منتقل می شود وحجم بارش در سطح دنیای اقیانوسها حدود K.m³ 40011  و حجم بارش روی خشکی ها   K.m³ 109  می باشد.                                                     تفاوت بارش وتبخیر روی خشکیها  K.m³ 37000 ، مقدار آبی است که از طریق رودخانه به دریاها می ریزد.                                                                                               چرخه ی آب شناسی به طور کلی آب از سطح اقیانوسها بخار شده به روی قاره ها می آید و پس از تراکم روی قاره ها به صورت بارش فرو می ریزد و سپس از طریق رودخانه ها و جریانات زیرزمینی مجددأ به اقیانوسها می رود این گردش آب را در طبیعت چرخه آب شناسی می نامند.                                               

منشأ  آب                                                                                                                                     اکسیژن و هیدروژن ازعناصری است که در ترکیب مواد کره زمین وجود دارند کسی به درستی نمی داند که زمین چگونه به وجود آمده است.شاید در یکی از مراحل تکوین این سیاره شرایط ترکیب این دو عنصر مصاعد بوده و بخار آب به مقدار فراوان در اتمسفر زمین جمع شده است وپس از سرد شدن پوسته بر آن باریده است.

آب جوان

آنچه مسلم است در حال حاضر بر اثر فعالیتهای آتشفشانی((فعالیتهای درونی وبیرونی))مقداری آب تولید می شود این آب برای اولین بار وارد چرخه آب شناسی می گردد که به آن آب جوان می گویند.درحال حاضر مقدار آب جوان که در هرسال به آبهای موجود در روی کره زمین اضافه می شود بر اساس میزان فعالیتهای آتشفشانی درونی و بیرونی  01/0 میلیون  K.m3  برآورد می شود. حجم تخمینی آب اقیانوسها در حال حاضر 1370 میلیون  K.m3  می باشد به فرض اینکه دوران اول از600000000  میلیون سال قبل شروع شده در طول این مددت 60 میلیون K.m3  به آب اقیانوسها افزوده شده است با این حساب در شروع  دوران  اول  قریب 1310 میلیون  K.m3  آب در اقیانوسها وجود داشته است.                                                                                 

 پراکندگی اقیانوسها و دریاها در سطح زمین                                                                               

 آبی که فرو رفتگیهای بین قارها را پر کرده دنیای اقیا نوسها را تشکیل می دهد ناهمواریهای زیر آب و موقعیت جغرافیایی این محیط آبی وسیع،را به دریاها واقیانوسها تقسیم کرده است اختلاف عمده بین اقیا نوسها ودریاها در میزان وسعت و ژرفای آنهاست در محمد حال دریاها به سبب اینکه در کنار خشکیها یا در میان آنها قرار دارند از لحاظ ویژگیهای فیزیکی وشمیایی آب نیز با اقیانوسها اختلاف دارند امروزه بیش از سه اقیا نوس نام برده می شود.                                         

اقیانوس آرام (کبیر) به وسعت (K.m2  177)

اقیانوس اطلس به وسعت       ( K.m2  106)

اقیانوس هند به وسعت          ( K.m2   77 )    

آب اقیانوسها دارای ویژگیهای مشترکی است .ولی دریاها که در کنار یا میان خشکیها قرار گرفته تحت تأثیر شرایط موضه ای بوده و ویژگیهای آب آنها نه تنها متفاوت از آب اقیانوسها است بلکه از این لحاظ بین دریاها هم اختلافاتی دیده می شود از این رو به دو گروه : دریاهای کناری و داخلی تقیسیم می شوند. دریاهای کناری با وجود اینکه ارتباطشان با اقیانوسها زیاد است ولی از خیلی جهات با آنها تفاوت دارند وسعت نواحی کم عمق و وجود جزایر و ارتفا عات زیر آبی که دریاهای کناری را از اقیانوسها جدا کرده ویژگیهای فیزیکی و شمیایی آب آنها را تغییر می دهند.                                                                                               دریاهای داخلی در میان قاره ها قرار گرفته،تنگه ها گذرگاهای کم عمق و باریک آنها را به اقیانوسها و یا دریا های کناری وصل می کند به این سبب دریاهای داخلی بیش از دریاهای کناری تحت تأثیرشرایط محلی قرار می گیرند. دریای مدیترانه بزرگترین دریای داخلی دنیا است که بین سه قاره ی° آسیا،اروپا وآفریقا  قرار گرفته است و این دریا خود دارای دریا های کناری مثل محمد و محمد

عرض جغرافیایی         .          °درجه	نسبت آبها در نیمکره شمالی  (%)	نسبت ابها در نیمکره جنوبی
°10 -  °0	% 78	% 6/76
°20 -  °10	%  3/73	% 1/78
°30  -  °20	% 3/60	%   77
°40 -  °30	% 57	% 6/89
°50 –  °40	%  5/48	%  98
°60 –  °50	% 3/43	% 2/99
°70 –  °60	% 3/29	% 90
°80 –  °70	% 3/70	% 9/26
°90 -  °80	% 90	%  0

                                                    جدول ش- 2

پراکندگی اقیانوسها و در یاها                                                                                             پراکندگی اقیانوسها و در یاها در سطح کره زمین نظم خاصی ندارد  %81  سطح نیمکره جنوبی پوشیده از آبهاست در صورتی که این نسبت در نیمکره شمالی بیش از  %62  نیست حداکثر گسترش آب در نیمکره شمالی بین مدار  °90  الی °80 درجه جایی که حوض قطب شمال قراردارد، مشاهده می شود در حالیکه در نیمکره جنوبی بین همان مدارها خشکیهای قطب جنوب قرار گرفته تقریباً تمام آن خشکی است در نیمکره جنوبی حد اکثر گسترش آبها بین مدار °60  الی °50  درجه  قرار دارد و حداکثر گسترش آب در نیمکره شمالی در حدود مدار °65   قرار دارد و جدول شماره 2 درصد آبها را نسبت به سطح دو نیمکره شمالی وجنوبی بر حسب عرض جغرافیایی نشان می دهد.

 با توجه به پراکندگی دریا ها واقیا نوسها در مقابل دو نیمکره شمالی و جنوبی دانشمندان کره زمین را به دو دو نیمکره آبی و خشکی نیز تقسیم کرده اند که در آن قسمت اعظم آبها در یک نیمکره و بیشتر خشکیها در نیمکره دیگر قرارمی گیرند.

تغییر سطح اقیا نوسها

سطح اقیا نوسها برای مددت طولانی بدون تغییر باقی نمی ماند حتی اگر درمقدار آب آنها هم تغییری روی نداشته باشد تغییـر سطح اقیا نوسها را در مقیاس جهانی را تغییرات استا تیک نیز می گویند.

عوامل مختلفی می تواند سبب این نوع تعییرات گردد مثلأ تشکیل یک حوض جدید اقیانوسها  ابعث تغییر ظرفیت اقیانوسها شده و در نتیجه سطح مبنا(سطح اساس) را پایین خواهد برد دانشمندان آمریکایی این نوع تغییرات را یک نوع  استـاتیـسم می گویند.همچنین رسوب گذاری هم می تواند باعث پرشدن حوضهای جدید شده و یک نوع تغییر سطح مثبت بوجود آورد این نوع تغییر نیز سدیمانتو استاتیسم موسوم است.

سطح اقیانوسها ممکن است در نتیجه تغییرات ژئودتیک در مناطق مختلف به طور متفاوت تغییر یابد به طور مثال چنانچه سرعت حرکت وضعی زمین کمی افزایش یابد در اثر تغییر نیروی گریز از مرکز آبها در منطقه استوا آماس کرد هودر قطبین فرو خواهد نشست،تغییر مکان قطبین می تواند سبب پیشروی و پسروی های مشابه گردد.

قانون محاسبه فربریج

عامل دیگری هم می تواند سبب تغییرات استا تیک گردد تغییر درجه حرارت آب اقیانوسها است طبق محاسبه فربریج اگرحرارت تمام آب اقیانوسها  یک درجه  سانتیگراد  افزایش یابد سطح مبنا به اندازه دو متر بالا خواهد آمد.                                                                                                        گلاسیو استاتیسم                                                                                                       در دوران چهارم زمین شناسی که شروع آن یک تا دو میلیون سال پیش از این تخمین زده می شود.پیشروی و پسروی متناوب یخچالها عامل اصلی تغیرات مهم و در عین حال سریع را به مفهوم (زمین شناسی) مصطح اقیا نوسها بوده است این پدیده را گلاسیواستاتیسم می نامند.شرایط نشان می دهد که پلیو ستوسن یخچالها چهار بار در نیمکره شمالی توسعه یافته و سپس قطب نشینی کر ده اند.                                                                                                    دوره های یخچالی به تر تیب قدمت در اروپا این چهار دوره به لین نام معروفند                                       1- گونز             2- میندل             3- وورم              4- ریس                          

ولی این چهار دوره در آمریکا به این نام معروفند

فاصله بین این دوره یخچالی را که در آن تمامی و یا قسمت اعظم یخچالها آب شده دوره های بین یخچالی می گویند.                                               

حدود پیشروی یخچالها در دوره های مختلف یکسان نبوده است آثار با قی مانده نشان می دهد حد اکثر گسترش یخچالها در دومین دوره یخچالی یعنی دوره میندل و حد اقل آن در دوره  وورم یعنی آخرین دوره یخچالهای امروزی یعنی تقریباً     ²   30  k.m میلیون بر آورد کرده اند.    

به موازات گسترش و کاهش یخچالها ، سطح اقیا نوسها نیز نواسان داشتند که آثار آن در منطقه ساحلی ،دریاها و همچنین روی______قاره (___________)مشاهده می شود.

هر دوره یخچالی که در آن مقدار زیادی از آب اقیا نوسها به شکل یخ در روی قار ها جمع شده با تغییر سطح منفی اقیا نوسها مقارن بوده است بالعکس در دوره های بین یخچالی که آب و هوا محتملاً کمی گرمتر از امروزه بوده آب شدن تمام و یا قسمتی  از یخچالها سبب بالا آمدن سطح دریا ها  و اقیا نوسها گردیده است.